Gan nhiễm mỡ là một trong những căn bệnh gan phổ biến và đáng lo ngại tại Việt Nam. Nội dung bài viết dưới đây sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về nguyên nhân, dấu hiệu và phương pháp điều trị mới nhất hiện nay.
Gan nhiễm mỡ là bệnh gì?
Gan nhiễm mỡ trong tiếng Anh là Fatty Liver Disease – FLD. Bệnh xảy ra khi mỡ tích tụ quá nhiều trong gan, chiếm hơn 5-10% trọng lượng cơ quan này. Đây là tình trạng rối loạn chuyển hóa mỡ tại gan. Tình trạng xảy ra khi cơ thể hấp thụ quá nhiều chất béo, gan không kịp xử lý, dẫn đến mỡ ứ đọng. Nếu không được phát hiện và can thiệp kịp thời, bệnh có thể tiến triển thành viêm gan nhiễm mỡ, xơ gan, thậm chí ung thư gan.
Hình ảnh gan bị tổn thương do nhiễm mỡ
Phân loại gan nhiễm mỡ
Căn bệnh này được phân thành các giai đoạn sau:
1. Gan nhiễm mỡ giai đoạn 1
Ở giai đoạn này, lượng mỡ tích tụ trong gan dao động từ 5% đến dưới 10% trọng lượng gan, chưa gây tổn thương nghiêm trọng đến chức năng gan. Bệnh tiến triển âm thầm, không có triệu chứng rõ rệt và đa phần được phát hiện khi thăm khám. Nếu được chẩn đoán sớm và thay đổi lối sống hợp lý, bệnh hoàn toàn có thể được kiểm soát và hồi phục.
2. Gan nhiễm mỡ giai đoạn 2
Ở giai đoạn 2, tỷ lệ mỡ trong gan tăng lên từ 10–20%, bắt đầu ảnh hưởng rõ hơn đến quá trình chuyển hóa. Bạn có thể cảm thấy chán ăn, đầy hơi, khó tiêu, buồn nôn, mệt mỏi kéo dài. Những triệu chứng này dễ nhầm lẫn với các rối loạn tiêu hóa thông thường khiến nhiều người chủ quan không thăm khám, tạo điều kiện cho bệnh âm thầm tiến triển sang giai đoạn nặng hơn.
3. Gan nhiễm mỡ giai đoạn 3
Đây là giai đoạn nguy hiểm nhất, khi mỡ chiếm từ 20–30% trọng lượng gan, làm tổn thương nghiêm trọng đến cấu trúc và chức năng gan. Ở giai đoạn này, bệnh không còn khả năng phục hồi hoàn toàn. Việc điều trị chủ yếu tập trung vào kiểm soát triệu chứng, ngăn ngừa tổn thương lan rộng và phòng biến chứng như viêm gan mạn tính, xơ gan hoặc ung thư gan.
Phát hiện FLD sớm và thay đổi lối sống giúp gan phục hồi
Triệu chứng gan nhiễm mỡ
Triệu chứng gan nhiễm mỡ được phân loại theo các giai đoạn tiến triển của bệnh dưới đây:
1. Giai đoạn gan nhiễm mỡ đơn thuần (simple steatosis)
Đa số không có triệu chứng, chỉ tình cờ phát hiện qua siêu âm, xét nghiệm men gan. Một số người có thể cảm thấy biểu hiện:
- Mệt mỏi nhẹ.
- Cảm giác nặng, tức nhẹ vùng hạ sườn phải.
- Gan to nhẹ khi khám.
2. Giai đoạn viêm gan nhiễm mỡ (NASH/ASH)
Đây là giai đoạn gan bắt đầu bị viêm và tổn thương tế bào gan dẫn đến các biểu hiện:
- Mệt mỏi nhiều hơn.
- Đau âm ỉ vùng gan (hạ sườn phải).
- Cảm giác chán ăn, đầy bụng.
- Có thể có buồn nôn.
- Gan to rõ hơn.
Phân biệt gan nhiễm mỡ và viêm gan NASH qua nội soi
3. Giai đoạn xơ gan (cirrhosis)
Giai đoạn này gan đã bị xơ hóa lâu dài, chức năng gan suy giảm, dẫn đến:
- Vàng da, vàng mắt.
- Cổ trướng (bụng to do dịch).
- Phù chân.
- Ngứa da.
- Xuất huyết da niêm (dễ bầm tím, chảy máu).
- Nhầm lẫn, thay đổi tính cách (bệnh não gan).
Gan nhiễm mỡ có thể tiến triển âm thầm không gây đau hay triệu chứng rõ ràng. Vì vậy, nếu bạn có các yếu tố nguy cơ, nên khám định kỳ, siêu âm gan và xét nghiệm men gan để phát hiện sớm.
Vàng da, vàng mắt là biểu hiện cho thấy tổn thương gan
Nguyên nhân gây gan nhiễm mỡ
Nguyên nhân gây bệnh được chia thành hai nhóm chính bao gồm do rượu và không do rượu. Cụ thể như sau:
1. Gan nhiễm mỡ do rượu (Alcoholic Fatty Liver Disease – AFLD)
Rượu là chất độc trực tiếp đối với tế bào gan. Việc uống rượu thường xuyên, kéo dài sẽ làm gan suy giảm khả năng chuyển hóa chất béo, khiến mỡ tích tụ dần trong gan. Đây là nguyên nhân phổ biến ở nam giới trung niên.
2. Gan nhiễm mỡ không do rượu (Non-Alcoholic Fatty Liver Disease – NAFLD)
Dạng này chiếm phần lớn số ca bệnh hiện nay và liên quan chặt chẽ đến lối sống và bệnh lý chuyển hóa, bao gồm:
- Thừa cân, béo phì: Đây là yếu tố nguy cơ hàng đầu. Mỡ thừa không chỉ tích tụ dưới da mà còn lắng đọng trong gan.
- Tiểu đường type 2: Người bị tiểu đường dễ bị rối loạn chuyển hóa lipid, dẫn đến gan nhiễm mỡ.
- Rối loạn mỡ máu: Tăng cholesterol, triglycerid gây mỡ lắng đọng trong gan.
- Chế độ ăn uống không lành mạnh: Ăn nhiều đường, tinh bột tinh luyện, thực phẩm chiên rán, ít rau xanh…
- Ít vận động: Lối sống tĩnh tại khiến cơ thể giảm khả năng đốt cháy mỡ, tích tụ mỡ nội tạng và mỡ gan.
- Tác dụng phụ của thuốc: Một số thuốc như corticosteroids, methotrexate, thuốc chống lao, hóa trị… có thể gây tổn thương gan.
- Yếu tố di truyền và nội tiết: Một số người có cơ địa dễ tích mỡ ở gan dù không thừa cân.
Béo phì, tiểu đường,... làm tăng nguy cơ tổn thương gan
Biến chứng gan nhiễm mỡ
Căn bệnh này không được điều trị đúng cách làm tăng nguy cơ dẫn đến các bệnh lý nguy hiểm khác như:
1. Viêm gan nhiễm mỡ
Đây là giai đoạn tiến triển từ gan nhiễm mỡ đơn thuần, khi các tế bào gan bị viêm do tích tụ mỡ lâu ngày. Viêm gan do mỡ thường không có triệu chứng rõ ràng nhưng âm thầm phá hủy tế bào gan theo thời gian.
2. Xơ gan
Khi quá trình viêm kéo dài, mô gan dần bị thay thế bởi mô xơ (mô sẹo), làm suy giảm nghiêm trọng chức năng gan. Xơ gan là biến chứng nguy hiểm, không thể phục hồi hoàn toàn và có thể gây tử vong nếu không được kiểm soát.
3. Ung thư gan (Hepatocellular carcinoma – HCC)
Người bị xơ gan do gan nhiễm mỡ có nguy cơ cao tiến triển thành ung thư gan nguyên phát. Đây là dạng ung thư phổ biến và có tỷ lệ tử vong cao nếu không được phát hiện sớm.
4. Suy gan
Khi gan mất dần khả năng hoạt động, có thể dẫn đến suy gan cấp hoặc mãn tính, gây rối loạn đông máu, rối loạn ý thức, hôn mê gan và đe dọa tính mạng.
5. Tăng nguy cơ bệnh lý tim mạch và tiểu đường type 2
Một trong những tác hại của gan nhiễm mỡ là làm tăng nguy cơ mắc các bệnh như cao huyết áp, rối loạn lipid máu, đột quỵ, và tiểu đường type 2. Đây là những căn bệnh rối loạn chuyển hóa ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe và cuộc sống.
Tìm hiểu thêm:
- Co Thắt Tâm Vị (Achalasia) Là Gì? Nguyên Nhân, Triệu Chứng, Cách Điều Trị
- Barrett Thực Quản: Nguyên Nhân, Triệu Chứng Và Cách Điều Trị Hiệu Quả
Chẩn đoán gan nhiễm mỡ
Việc chẩn đoán bệnh cần kết hợp giữa thăm khám lâm sàng, xét nghiệm cận lâm sàng và chẩn đoán hình ảnh. Cụ thể như sau:
1. Khai thác bệnh sử và khám lâm sàng
Bác sĩ chuyên khoa sẽ hỏi tiền sử bệnh như: Béo phì, tiểu đường, rối loạn mỡ máu, uống rượu, dùng thuốc,… Ngoài ra, kiểm tra chỉ số BMI, vòng eo, huyết áp,… cũng giúp chẩn đoán chính xác tổn thương gan.
2. Xét nghiệm máu
Bác sĩ có thể chỉ định một số phương pháp xét nghiệm máu có liên quan như:
- Xét nghiệm men gan (AST, ALT): Men gan tăng nhẹ đến vừa là dấu hiệu cảnh báo tổn thương gan.
- Xét nghiệm mỡ máu (cholesterol, triglycerid): Giúp đánh giá rối loạn chuyển hóa liên quan đến gan nhiễm mỡ.
- Xét nghiệm đường huyết, HbA1c: Kiểm tra nguy cơ tiểu đường – một yếu tố đi kèm thường gặp.
- Các xét nghiệm viêm gan siêu vi, tự miễn: Giúp loại trừ các nguyên nhân khác gây tổn thương gan.
3. Chẩn đoán hình ảnh
Các phương pháp chẩn đoán hình ảnh thường được bác sĩ khuyến cáo như:
- Siêu âm gan: Hình ảnh gan tăng sáng (echogenicity) cho thấy sự tích tụ mỡ.
- FibroScan (đo độ đàn hồi gan): Giúp đánh giá mức độ xơ hóa và mỡ hóa của gan chính xác hơn siêu âm.
- Chụp CT hoặc MRI bụng: Áp dụng khi cần đánh giá sâu hơn, hoặc nghi ngờ tổn thương gan nặng.
- Sinh thiết gan (trong trường hợp cần thiết): Giúp phân biệt bệnh lý gan nhiễm mỡ đơn thuần và viêm gan do mỡ (NASH).
Siêu âm là phương pháp chẩn đoán tổn thương gan
Phương pháp điều trị gan nhiễm mỡ
Dưới đây là những nguyên tắc điều trị quan trọng nhất được khuyến nghị bởi các chuyên gia gan mật:
1. Nguyên tắc điều trị chung
Thay đổi lối sống được xem là phương pháp hiệu quả nhất giúp kiểm soát và phục hồi gan. Ngoài ra, giảm 7–10% trọng lượng cơ thể giúp cải thiện đáng kể men gan, giảm lượng mỡ tích tụ trong gan và thậm chí có thể đảo ngược quá trình xơ hóa gan nếu can thiệp sớm và đúng cách.
2. Thay đổi lối sống khoa học
Nhiều người băn khoăn không biết bị gan nhiễm mỡ phải làm sao? Việc đầu tiên là hãy thay đổi lối sống khoa học, bao gồm:
2.1 Duy trì chế độ ăn uống hợp lý:
+ Giảm năng lượng nạp vào khoảng 500–1000 kcal/ngày (tùy thể trạng).
+ Hạn chế đường tinh luyện, tinh bột đơn (bánh mì trắng, nước ngọt, đồ ăn nhanh…).
+ Giảm chất béo bão hòa từ thịt đỏ, da động vật, đồ chiên xào.
+ Tăng cường rau xanh, chất xơ, cá biển, đậu nành, ngũ cốc nguyên hạt, và sử dụng dầu thực vật (dầu ô liu, dầu mè, dầu hạt cải) thay cho mỡ động vật.
Gợi ý thực đơn cho người bị gan nhiễm mỡ
2.2 Tăng cường vận động thể lực:
+ Bạn nên duy trì ít nhất 150 phút/tuần vận động ở mức độ trung bình (đi bộ nhanh, bơi lội, đạp xe…).
+ Với người chưa từng vận động trước đó, nên bắt đầu từ từ, tăng dần cường độ và thời lượng.
Các bài tập phù hợp cho người gan nhiễm mỡ như: Chạy bộ, đạp xe, bơi lội,... nên duy trì hàng ngày
2.3 Hạn chế rượu bia:
Bạn nên kiêng rượu bia tối đa vì rượu có thể làm tổn thương gan nặng hơn.
Không uống rượu bia là cách đơn giản để bảo vệ gan
3. Điều trị bệnh lý nền
Nếu bạn mắc các bệnh nền như đái tháo đường, tăng huyết áp hay rối loạn mỡ máu, cần điều trị phối hợp để giảm gánh nặng chuyển hóa lên gan.
4. Sử dụng thuốc
Bị gan nhiễm mỡ nên làm gì, uống thuốc gì? Thực tế chưa có thuốc đặc hiệu được phê duyệt rộng rãi để điều trị căn bệnh này. Tuy nhiên một số thuốc có thể được cân nhắc sử dụng trong từng trường hợp cụ thể:
- Vitamin E: Có thể cải thiện tình trạng viêm gan do mỡ ở người không mắc bệnh tim. Không nên dùng nếu có tiền sử bệnh tim mạch vì nguy cơ biến cố tim mạch có thể tăng.
- Pioglitazone: Dùng cho bệnh nhân đái tháo đường type 2 có kèm viêm gan do mỡ (NASH), dưới sự theo dõi của bác sĩ chuyên khoa.
Đặc biệt, việc điều trị gan nhiễm mỡ ở trẻ em cần được bác sĩ tư vấn phác đồ điều trị để đạt hiệu quả cao nhất và không ảnh hưởng đến sự phát triển của trẻ.
5. Tái khám định kỳ
Gan nhiễm mỡ là bệnh lý có thể phục hồi nếu điều trị kịp thời và đúng cách. Điều quan trọng là bạn cần kiên trì với lối sống lành mạnh, kiểm soát tốt bệnh nền, và tái khám định kỳ 3 – 6 tháng để theo dõi men gan, siêu âm gan và đánh giá tiến triển. Bệnh cần được theo dõi sát nếu có yếu tố nguy cơ tiến triển thành NASH hoặc xơ gan (tuổi cao, đái tháo đường, ALT tăng kéo dài). Ngoài ra cũng nên tầm soát ung thư gan nếu có biểu hiện xơ gan.
Biện pháp phòng ngừa
Nhóm người có nguy cơ cao mắc bệnh cần chú ý:
1. Duy trì cân nặng hợp lý
Thừa cân, béo phì là nguyên nhân hàng đầu gây gan nhiễm mỡ. Vì vậy, cần duy trì chỉ số BMI trong ngưỡng 18,5 – 23,9. Nếu bạn đang thừa cân, nên giảm cân lành mạnh bằng chế độ ăn uống và tập luyện khoa học, tránh giảm cân quá nhanh có thể gây tổn thương gan.
2. Áp dụng chế độ ăn uống lành mạnh
Trong chế độ ăn uống nên giảm bớt chất béo bão hòa (thịt đỏ, nội tạng, mỡ động vật, đồ chiên rán), hạn chế bánh kẹo, nước ngọt, thực phẩm chế biến sẵn. Ngoài ra nên tăng cường ăn rau xanh, hoa quả, ngũ cốc nguyên hạt, các loại cá. Đồng thời, nên bổ sung uống đủ nước, tránh ăn khuya và không bỏ bữa sáng.
3. Tăng cường vận động thể chất
Bạn nên tập thể dục đều đặn ít nhất 150 phút mỗi tuần, với các môn như đi bộ nhanh, đạp xe, bơi lội, yoga… Đồng thời, tăng cường hoạt động thể chất giúp tăng chuyển hóa, giảm mỡ trong gan và nâng cao sức khỏe tổng thể.
4. Hạn chế tối đa rượu bia
Rượu bia là tác nhân hàng đầu gây tổn thương gan. Ngay cả khi bạn không uống nhiều, việc kiêng hoàn toàn rượu bia vẫn được khuyến cáo nếu muốn bảo vệ gan.
5. Kiểm soát các bệnh lý liên quan
Đái tháo đường, rối loạn mỡ máu, tăng huyết áp đều làm tăng nguy cơ mắc bệnh về gan. Bạn nên khám sức khỏe định kỳ, dùng thuốc đúng theo hướng dẫn và kiểm soát tốt các chỉ số.
6. Không tự ý dùng thuốc và thực phẩm chức năng
Một số loại thuốc, thảo dược không rõ nguồn gốc có thể gây độc cho gan. Trước khi sử dụng bất kỳ loại thuốc nào bạn cũng nên tham khảo ý kiến của bác sĩ chuyên khoa để tránh ảnh hưởng đến gan.
Kết luận
Gan nhiễm mỡ là một bệnh lý phổ biến, âm thầm nhưng tiềm ẩn nhiều nguy cơ nếu không được phát hiện và kiểm soát kịp thời. Bạn lo lắng về nguy cơ mắc bệnh lý về gan? Đừng chần chừ! Hãy đến với Bệnh viện Đại học Phenikaa (PhenikaaMec) để thực hiện tầm soát, tư vấn chế độ dinh dưỡng và phác đồ điều trị cá nhân hóa. Đặt lịch khám tại Bệnh viện Đại học Phenikaa ngay qua hotline: 1900 886648 để được đội ngũ chuyên gia tư vấn.
